BAGAIMANA CORAK PEMERINTAHAN KERAJAAN AWAL DI ASIA TENGGARA TELAHMEMPENGARUHI PERKEMBANGAN POLITIK DI RANTAU INI?

KEMUNCULAN GOLONGAN PEMERINTAHDAN DIPERINTAH

Golongan pemerintah dan golongan diperintah merupakan dua golongan yang berperanan besar dalam menggerakkan jentera politik sesebuah kerajaan awal. Golongan ini wujud hasil daripada pembahagian kelas sosial yang berbeza. Golongan yang diperintah harus melaksanakan pekerjaan yang ditetapkan, maka perlu ada ketua atau pemimpin yang tahu menguruskan aset asas yang terdapat pada sesebuah negeri atau kerajaan. Dari sini muncul individu atau golongan berkaliber yang diterima oleh rakyat sebagai pemimpin mereka apabila individu atau golongan itu dapat memberi jaminan keselamatan dan kemewahan kepada mereka. Dari tahap ini seseorang atau golongan yang telah mendapat kepercayaan ramai akan meningkat menjadi pemimpin yang lebih tinggi sehingga ke tahap raja atau pemerintah.
Namun, sistem pewarisan takhta berdasarkan sistem parental juga berlaku. Seseorang raja atau pemerintah muncul hasil daripada sistem kekeluargaan yang membolehkan mereka digelar sebagai golongan pemerintah. Dapat dilihat betapa pentingnya pengaruh Hindu-Buddha dalam corak pemerintahan kerajaan awal kerana pengaruh ini telah memberi apa yang diperlukan dalam menjadikan seseorang lebih berkuasa dan ditaati dalam politik. Golongan diperintah pula adalah golongan rakyat biasa yang perlu taat setia kepada raja. Golongan ini akan melaksanakan segala suruhan raja atau pemerintah seperti membayar cukai dan member sumbangan tenaga bagi pekerjaan raja, mengerahkan tenaga untuk mempertahankan raja dalam peperangan dan tidak menderhaka kepada raja.
Buktinya di Srivijaya, golongan pemerintah iaitu raja atau pemerintah menjalankan usaha kebajikan untuk rakyatnya dan juga menggerakkan hubungan dengan raja-raja serta mentadbir Srivijaya secara adil. Manakala golongan diperintah pula mestilah berbakti kepada raja, mengerahkan tenaga bagi pekerjaan raja dalam peperangan dan tidak menderhaka kepada raja. Dengan ini, muncullah satu sistem politik yang kukuh di Srivijaya sehingga membawa kepada pekembangan politik di rantau Asia Tenggara.

MENJALIN HUBUNGAN PERSAHABATAN YANG CERGAS

Corak pemerintahan yang diamalkan oleh hampir keseluruhan kerajaan awal di Asia Tenggara telah menggalakkan hubungan luar. Dengan kata lain, golongan raja atau pemerintah yang muncul hasil daripada corak pemerintahan pada zaman itu telah membawa pendekatan yang jitu dalam mengembangkan politik iaitu telah menggalakkan hubungan luar. Terdapat beberapa contoh kerajaan awal yang mengamalkan hubungan luar sehingga berjaya mengembangkan pengaruh kerajaannya.

Majapahit

Menjelang kurun ke-14, Majapahit berjaya menyatukan seluruh Asia Tenggara melalui hubungan persahabatan dengan Kerajaan Melayu-Jambi pada tahun 1377 (Raja Muda Adityawarnaman sebagai ketuanya), Kerajaan Tanjungpura di Kalimantan Barat dan negara-negara di Indo-China seperti Syangka, Martaban, Rajapura, Dharmanagari, Singanasari, Kemboja, Yuwarna, Langkasuka dan Tambralinga.
Hubungan persahabatan dengan negara-negara setempat bertujuan membentuk satu sistem pertahanan dalam menghadapi serangan dan ancaman kerajaan Mongul di bawah pimpinan Kublai Khan di China (1268-1294). Majapahit juga menjalankan hubungan persahabatan dengan empayar China di bawah Dinasti Ming (Raja Yung Lo) tetapi masih tetap bebas dan merdeka. Bagaimanapun, setiap tahun Majapahit menghantar perutusan menghadap Maharaja China di Peking di samping persembahan persahabatan.
Raja Majapahit sememangnya mementingkan hubungan persahabatan dalam mengukuhkan lagi hubungan politik dengan negara luar. Hubungan politik yang dijalin bukan atas dasar kepentingan politik sahaja tetapi penting dalam menghadapi serangan dan ancaman daripada musuh. Dengan ini, hubungan persahabatan yang dijalin oleh kerajaan Majapahit telah mempengaruhi perkembangan politik di rantau Asia Tenggara sehingga terbentuknya empayar-empayar yang kuat.

Srivijaya

Kebangkitan Dinasti Sailendra di Srivijaya telah membingungkan para sarjana dan pelbagai teori telah dikemukakan. Satu teori yang utama melihat kebangkitan itu kesan daripada perkahwinan diraja (dinasti). Walau bagaimanapun, pada 850 Masihi, Balaputradewa iaitu raja Srivijaya telah direkodkan sebagai keturunan daripada Dinasti Sailendra Jawa. Satu persoalan yang telah dibangkitkan ialah samada raja Srivijaya yang tersebut di muka A pada prasasti di Ligor itu sebenarnya raja Sailendra yang tersebut pada muka B. Ada sarjana-sarjana yang menganggap mereka berlainan dan mengemukakan bahawa raja yang kemudian itu ialah Balaputradewa iaitu seorang raja Srivijaya dan anak kepada seorang raja Sailendra di Jawa. Mengikut sebuah prasasti Nalanda, bertarikh lebih kurang tahun 8601 dia telah mendirikan sebuah biara untuk pengunjung-pengunjung agama dari Indonesia yang belajar ke sana dan untuk membiayai biara itu Raja Depavala telah memperuntukkan hasil-hasil pendapatan daripada beberapa buah kampung. 2 Namun, tidak pula kelihatan kedua-dua kerajaan di Sumatera dan Jawa telah bercantum. Pada masa yang sama, pegangan Dinasti Sailendra ke atas kerajaan Tengah Jawa telah merosot dan diganti oleh dinasti lain yang berpusat di Mataram.

Pagoda in Srivijaya style in Chaiya, Thailand

Pada 900 Masihi, kuasa Srivijaya di kawasan Asia Tenggara sangat kukuh dan langsung tidak tercabar. Utusan-utusan dari Srivijaya dikirim ke China dan hubungan baik diwujudkan antara satu sama lain sehingga kerajaan Srivijaya diberi pengiktirafan. Namun, terdapat cubaan untuk menyerang Srivijaya, antaranya yang telah dibuat oleh Dharmavansa iaitu Raja Jawa Timur pada 900 Masihi tetapi telah dipatahkan dengan serangan besar-besaran ke atas Jawa Timur. Peristiwa itu telah menyebabkan kerajaan tersebut musnah dan rajanya telah mati dibunuh.

Ruins of the Wat Kaew in Chaiya, dating from Srivijayan times

Srivijaya juga telah menjalin hubungan persahabatan dengan Chola iaitu sebuah kuasa maritime yang kuat di muara Sungai Ganges. Walau bagaimanapun, atas sebab yang tidak jelas, kedua-duanya telah berseteru dan pada tahun 1025 Masihi, Srivijaya telah diserang oleh Maharaja Rajendra (Chola) yang juga menyerang kawasan-kawasan di Semenanjung Tanah Melayu iaitu Kedah, Perak atau Gangga Negara. Namun, kedua-duanya berbaik semula dan keadaan ini membolehkan Srivijaya menjalin hubungan politik yang kukuh sehingga membolehkan Srivijaya menjadi pusat penyebaran agama Buddha. I-Tsing menyebut, terdapat 1000 sami Buddha di ibu kota Srivijaya.

A bronze Maitreya statue from Komering, South Sumatra, 9th century Srivijayan art.

PERLUASAN KUASA MELALUI PENAKLUKAN

Perluasan kuasa melalui penaklukan yang diamalkan oleh kerajaan awal di Asia Tenggara telah mempengaruhi perkembangan politik di rantau ini. Perluasan kuasa bermaksud memperkembang atau memperbesarkan pengaruh politik terhadap sesebuah negara lain melalui pelbagai cara terutamanya melalui penaklukan. Corak pemerintahan yang diamalkan oleh kerajaan awal di Asia Tenggara yang telah mendorong kepada usaha imperialisme ke atas kerajaan lain. Keadaan ini boleh dibuktikan melalui beberapa buah kerajaan awal yang menjalankan dasar perluasan kuasa melalui penaklukan yang ketara diasaskan oleh raja atau pemerintah yang lahir hasil daripada corak pemerintahan yang diamalkan sehingga telah mempengaruhi perkembangan perkembangan politik sejarah awal di rantau Asia Tenggara.

Kerajaan Funan

Dalam pemerintahan kerajaan Funan ketika diasaskan oleh Fan-Shih-Man pada abad ketiga semasa Dinasti Kaundinya 1 telah melakukan perluasan kuasa terhadap negara lain. Beliau telah mengarahkan pembinaan kapal-kapal besar untuk menyerang lebih daripada sepuluh kerajaan lain dan meluaskan jajahannya sehingga 1.6 kilometer ke barat dan Semenanjung Thailand. Pengaruh Funan juga sampai ke atas Chih-Tu menerusi penaklukan yang dilakukan oleh Fan-Shih-Man. Keadaan ini jelas memperlihatkan bahawa golongan raja yang muncul hasil daripada corak pemerintahan yang diamalkan telah menjalankan tugasnya sebagai raja dengan baik. Raja Funan telah menjalankan dasar perluasan kuasa melalui penaklukan dan ini sekaligus telah meluaskan lagi pengaruh politik Funan sehingga telah mempengaruhi perkembangan politik sejarah awal di rantau Asia Tenggara.

Kerajaan Srivijaya

Kerajaan Srivijaya juga telah menjalankan dasar perluasan kuasa melalui kaedah penaklukan. Idea ini telah dicetuskan oleh golongan raja atau pemerintah selaku golongan yang paling berkuasa dan menduduki hierarki tertinggi dalam pemerintahan. Golongan raja atau pemerintah Srivijaya menjalankan usaha penaklukan atas dorongan melunaskan matlamat dalam meluaskan pengaruh politik ke seluruh Asia Tenggara.

Srivijaya nampaknya mengalami kesukaran dalam usaha meluaskan pengaruh politik sereti yang tercatat dalam Buku Hsin T’ang Shu berkata bahawa terdapat empat belas buah bandar yang dikuasai oleh Srivijaya. Adakah Bandar-bandar itu menjadi saingan yang telah ditawannya? 7 Pada awalnya, jajahan takluk Srivijaya tidaklah luas tetapi merata-rata sehingga merangkumi atau sampai ke kawasan yang jauh di pelbagai pusat perdagangan , petempatan atau kenegerian yang masing-masing mempunyai kawasan kecil. Pengaruh politik yang dipupuk oleh kerajaan Srivijaya itu adalah bermatlamatkan kepada usaha meningkatkan perdagangan kerana Srivijaya adalah sebuah kuasa maritim (thalassocracy). Kuasanya tidak hanya nersandar kepada kuasa pertanian (tidak seperti kebanyakan empayar sezamannya), malah pusat kerajaannya adalah kira-kira ke pedalaman sungai Palembang iaitu di kawasan yang berhutan paya dan tidak sesuai untuk pertanian secara besar-besaran. Kuasa laut Srivijaya sangat kuat sehingga mengawasi Selat Melaka dan Selat Sunda. Pada akhir abad ke-13, Chua Ju Kua iaitu penguasa perdagangan asing China telah menulis tentang Srivijaya memaksa dan mengenakan cukai ke atas kapal-kapal yang lalu-lalang di selat tersebut. Keadaan ini jelas memperlihatkan tentang pengaruh politik kerajaan Srivijaya sehingga pihak lain tunduk atas permintaannya.
Dengan berpandukan kepada inskripsi daripada Kedudukan Bukit di Palembang, dapat dijelaskan bahawa pengasas Empayar Srivijaya adalah Dapunta Hiyam. Di bawah pemerintahan Dapunta Hiyam, Srivijaya berjaya menakluki Melayu-Jambi dan mengembangkan kuasa politiknya ke atas kawasan lain di sekitar Selat Melaka. Pada peringkat ini juga negeri Kedah telah jatuh ke bawah kuasa Srivijaya. Mengikut inskripsi Ligor, Jaiya dan negeri-negeri kecil lain di Segenting Kera menerima pengaruh politik Srivijaya selewat-lewatnya pada tahun 775 Masihi.

Burma

Anawrahtalah adalah raja yang mula-mula menyatukan Burma dari segi politik dan mengasaskan kebesaran Pagan. Kejayaannya yang paling penting adalah penaklukan ke atas kerajaan Mon di Thatom. Legenda-legenda menyatakan dia ada mengambil seorang sami bangsa Mon, bernama Shin Arahan untuk berkhidmat dengannya dan memujuk orang Burma menganut agama Hinayana. Langkah ini menimbulkan satu perselisihan dengan satu kesamian yang dikenali sebagai Ari yang berkuasa di kawasan Burma Hulu.Tapi mengikut Gordon Luce, tindakan Anawrahtalah itu mestilah dilihat dari segi latarbelakang perluasan kuasa Angkor ke sebelah Barat. 4Penaklukan dilakukan bagi menyebar pengaruh politik sehingga membawa kepada perkembangan agama Hindu-Buddha.

Kerajaan Ayuthia

Sebagai kata Coedes, dari Kemboja orang Siam mengambil susunan politik, tamadun material, tulisan dan beberapa perkataan-perkataannya. Satu catitan tambahan yang bertarikh kemudian kepada prasasti Rama Khamheng meyebutkan butir-butir mengenai penaklukan-penaklukannya. Ia berbunyi: ‘Rama Khamheng adalah raja berdaulat bagi semua orang Thai… Dia dapat menakluki musuh-musuhnya yang tidak terhingga ramainya itu, memiliki Bandar-bandar yang luas dan beberapa banyak gajah Arab ke Timur dia dapat menawan kawasan sehingga ke Sarulung [Picit], Song Kwe [Pisnubok], Lum[Lomsak], Bacay, Sakhasehingga tebing Sungai Mekong dan sehingga Vieng Can, Vieng Kham yang menandakan sempadan negeri itu. Arah Selatan pula beliau menguasai sehingga Khionti [tebing Sungai Meping di antara Kampengpet dengan Bakhon Savan], Prek [Paknam Po], Supannaphum, Ratburi, Pecaburi, Si Thammarat [Ligor] dan sehingga ke laut menandakan sempadannya. Arah ke Barat beliau berjaya menakluki kawasan-kawasan sehingga Muong Cot [Me So], Hangsavati [Pegu] dan sehingga ke laut yang menandakan sempadannya. Arah ke utara pula beliau menakluki kawasan sehingga Muong Ple [Pre] Muong Plua [di tebing Sungai Nan] dan di seberang Sungai Mekong sehingga Muang Cava [Luang Perabang] menandakan sempadannya’. 5